DEHB Nedir?

DEHB, çocukluk çağında başlayan ve sıklıkla ergenlik hatta yetişkinlik dönemine kadar devam edebilen beynin gelişimiyle ilgili (nörogelişimsel) bir bozukluktur. Basitçe söylemek gerekirse, çocukların dikkatini toplamasını zorlaştıran, onları oldukça hareketli kılan ve dürtüsel davranışlara yol açan bir durumdur. Bu nedenle DEHB'li çocuklar genelde çok enerjik olabilir, bir konuya uzun süre odaklanmakta güçlük çekebilir ve düşünmeden hareket edebilirler. Bu durum, çocuğun günlük yaşamını, okul başarısını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebilir. Önemle belirtmek gerekir ki DEHB bir zeka geriliği ya da tembellik değildir; tamamen beyin gelişimiyle ilgili gerçek bir bozukluktur ve uygun destekle yönetilebilir.

Belirtileri Nelerdir?

DEHB'nin belirtileri çocuktan çocuğa değişebilir, ancak genel olarak iki ana grupta toplanır: dikkat eksikliği belirtileri ve hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri. Bazı çocuklarda her iki grup birden görülebilir. DEHB'li bir çocuk çoğunlukla:

• Dikkatini toplamakta zorlanır: Ödevlere veya oyunlara uzun süre odaklanamaz, kolayca dikkati dağılır. Verilen talimatları sonuna kadar takip edemez, başladığı işi bitirmekte güçlük çeker.
• Aşırı hareketlidir: Yerinde duramaz, sürekli koşup oynar veya eşyalarla oynar. Sakin bir şekilde oturması gereken ortamlarda bile kıpır kıpır olabilir.
• Dürtüsel davranır: Söz kesebilir, sırada beklemekte sabırsızlık yaşar, düşünmeden hareket eder. Örneğin, sonucunu düşünmeden tehlikeli bir harekete kalkışabilir.
• Unutkanlık ve dağınıklık: Eşyalarını sık sık kaybedebilir, unutur. Odasını veya çantasını düzenli tutmakta güçlük çeker.
• Aşırı konuşma veya hayallere dalma: Bazı DEHB'li çocuklar çok konuşur ve enerjilerini durduramazken, bazıları da dalgın, kendi dünyasında gibi görünebilir. Hiperaktif olmayan, daha sessiz ve dalgın çocuklarda da DEHB (özellikle dikkat eksikliği tipi) olabileceği unutulmamalıdır.

Elbette her hareketli veya yaramaz çocuk DEHB'li demek değildir. Belirtilerin sürekli ve birden fazla ortamda (hem evde hem okulda gibi) görülmesi önemlidir. Ayrıca bu belirtiler genellikle çocuğun 6–7 yaşına gelene kadar fark edilir hale gelir. Okul ortamında, özellikle ilkokul yıllarında, dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite sorunları daha belirginleşir.

DEHB Neden Olur?

DEHB'nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, araştırmalar genetik ve biyolojik etkenlerin önemli rol oynadığını göstermektedir. Ailede benzer sorunların varlığı, çocuğun DEHB geliştirme riskini artırabilir. DEHB'li bireylerin beyninde dikkat ve davranış kontrolünden sorumlu bazı bölümlerde farklılıklar ve dopamin gibi kimyasal ileticilerde dengesizlikler tespit edilmiştir.

Bunun yanı sıra, hamilelikte sigara veya alkol kullanımı, doğum komplikasyonları, erken doğum ya da bebeklikte yaşanan beyin travmaları gibi çevresel etkenlerin de risk faktörleri arasında olabileceği düşünülmektedir. Öte yandan, anne-baba tutumları tek başına DEHB'ye yol açmaz; yani bu bozukluğun oluşması ebeveynlerin suçu değildir. Ancak çevresel faktörler, var olan bir DEHB durumunun şiddetini etkileyebilir.

Aileler için Öneriler ve Evde Destek

• Rutinler oluşturun: Tutarlı uyku, ders, oyun ve yemek zamanları belirleyin.
• Kısa ve net talimatlar verin: Göz teması kurun; yönergeleri tek tek ve basit tutun.
• Pozitif geri bildirim: Küçük başarıları fark edip takdir edin.
• Enerjiyi doğru yönlendirin: Düzenli fiziksel aktivite ve sporlar planlayın.
• Dikkat dağıtıcıları azaltın: Çalışma ortamını sadeleştirin.
• Okulla iş birliği yapın: Öğretmen ve rehberlik birimiyle iletişimde kalın.<\/li>

Unutmayın, eleştirmek yerine güçlü yönlere odaklanmak motivasyonu artırır. Uygun ilgi ve destekle DEHB'li çocuklar yaratıcı, enerjik ve başarılı bireyler olabilir.

DEHB Tedavisi: İlaç ve Terapi

DEHB tanısı konulduğunda, genellikle çok boyutlu bir tedavi planı izlenir; tek bir çözüm yerine çocuğun ihtiyacına göre yaklaşımlar birlikte kullanılır:

• İlaç tedavisi: Uyarıcı veya uygun diğer ilaçlar hekim kontrolünde odaklanma ve dürtü kontrolünü iyileştirebilir. Her çocuk için şart değildir; gerekli vakalarda etkilidir.
• Davranışsal terapi & psikoeğitim: Duygu düzenleme ve sosyal becerileri destekler; ebeveyn eğitimini içerir.
• Eğitsel destek: Sınıf içi düzenlemeler, ek süre ve dikkat dağıtıcıların azaltılması gibi önlemler planlanabilir.

Tedavi sürecinde aile–okul–uzman iş birliği ve sabır çok önemlidir. Bilimsel temelli yöntemler tercih edilmeli, “mucize” çözümlere itibar edilmemelidir.

Antalya'da DEHB İçin Uzman Desteği

DEHB şüphesi varsa, en doğru adım uzman değerlendirmesidir. Çocuk ve ergen psikiyatristleri ile çocuk psikologları aile ve öğretmenlerden alınan bilgiler ile ölçekleri kullanarak kapsamlı bir değerlendirme yapar. Antalya'da bu konuda deneyimli profesyoneller bulunmaktadır. Uzm. Dr. Perihan Turhan Gürbüz, çocuk ve ergen ruh sağlığı alanında ailelere bilimsel ve güvenli bir yol haritası sunmaktadır.

Son Söz

DEHB belirtileriyle tek başınıza mücadele etmek zorunda değilsiniz. Erken tanı ve doğru tedavi ile çocuklar okulda ve sosyal yaşamda çok daha başarılı olabilir. Şüphe durumunda güvenilir bir çocuk ve ergen psikiyatristine başvurmak en doğru adımdır.