Ebeveynlerin Fark Edebileceği Belirtiler

• Duygusal işaretler: Aşırı alınganlık, küsme, “beni sevmiyorsunuz” söylemi, öfke patlamaları.
• Davranışsal örüntüler: Oyuncağa el koyma, itme–çekme, dikkati olumsuz davranışla üzerine çekme.
• Regresif davranışlar: Tuvalet eğitimi gerilemesi, bebeksi konuşma, gece uyanmaları.
• İşlevsellik etkisi: Okul/ödevi erteleme, sosyal geri çekilme, somatik yakınmalar (karın–baş ağrısı).
• Eşlik eden durumlar: DEHB, kaygı/depresif duygu durum, uyku düzensizliği.
• Kırmızı bayraklar: Kardeşe fiziksel zarar girişimi, ağır okul işlev kaybı, öz zarar düşünceleri (acil değerlendirme gerekir).

Neden Gelişir?

• Gelişimsel bakış: 2–6 yaşta paylaşılan ilginin “azaldığı” düşüncesi.
• Aile dinamikleri: Tutarsız sınırlar, sık karşılaştırma, ayrıcalık algısı.
• Mizaç ve beceriler: Duygu düzenleme/problem çözme güçlükleri.
• Yaşam olayları: Yeni kardeş, taşınma, okul başlangıcı, hastalık/stres.

Değerlendirme Nasıl İlerler?

• Klinik görüşme: Zaman, yoğunluk, ev/okul etkisi ve tetikleyiciler.
• Ayırıcı tanı: DEHB, kaygı/depresyon, uyku–yeme sorunları; güvenlik değerlendirmesi.
• Çok kaynaklı bilgi: Okul/rehberlik geri bildirimi; ortak hedefler.
• Yazılı plan: Ev kuralları, pekiştirme çizelgeleri, çatışma anı protokolleri; kısa ve ölçülebilir adımlar.

Kanıta Dayalı Ebeveynlik İlkeleri

• Özel zaman: Her çocukla haftada en az 3 kez 5–10 dk bire bir zaman; çocuk seçer, ebeveyn takip eder.
• Olumlu pekiştirme: Paylaşma, sırayla oynama, yardım etme davranışını hemen ve somut övün; görünür tablo kullanın.
• Kısa–net sınırlar: “Oyuncağı atmak yok. Atarsan 2 dakika ara.” Sonuç öngörülebilir ve kısa olsun.
• Karşılaştırmadan kaçınma: Bireysel ilerlemeyi övün; “kardeşin gibi…” kalıplarından uzak durun.
• Adil ama eşit olmayan yaklaşım: Yaşa/gelişime göre farklı sorumlulukları sade biçimde açıklayın.
• Uyuşmazlık koçluğu: “Dur – nefes al – isteğini söyle – öneri sun – sırayla konuş” adımlarını prova edin.
• Dijital denge ve ritim: Yorgunluk/açlıkta çatışma artar; uyku–yemek–ekran düzenini tutarlı kılın.

Yaşa Göre Pratik Uygulamalar

• Okul öncesi: Görsel sıra çizelgesi, dönüşümlü oyun, duyguları adlandırma.
• Okul çağı: Problem çözme kartları, “ben dili” cümleleri, ortak projeler.
• Ergenlik: Müzakere–sınır dengesi; kişisel alan ve sorumluluk paylaşımı.

Okul İş Birliği

Rehberlik birimiyle yazılı hedefler (teneffüste ortak oyun, sosyal beceri çalışmaları) belirlenebilir. Öğretmene kısa bilgi kartı hazırlanması (tetikleyiciler, sakinleştirme dili, geri bildirim biçimi) yararlı olur. Çocuk ve ergen psikiyatrisi değerlendirmesi ile okul hedeflerinin uyumlu yürütülmesi genellikle ilerlemeyi hızlandırır.

Kaçınılması Gereken Yaygın Hatalar

• Taraflı hakemlik ve etiketleme.
• “Milimetrik eşitlik” ısrarı yerine adil ve ihtiyaca göre destek.
• Uzun ders verme/tehdit; kriz anında etkisizdir.
• Sosyal medyada karşılaştırma ve kıyas kültürü.

Ne Zaman Uzman Desteği Alınmalı?

Fiziksel zarar riski, süreğen çatışma ve okul/ev işlev kaybı varsa çocuk ve ergen psikiyatristi değerlendirmesi uygundur. Uzm. Dr. Perihan Turhan Gürbüz, ebeveyn yönetim eğitimi, sosyal beceri çalışmaları ve okul iş birliği ile bireyselleştirilmiş bir plan oluşturur. Süreç ve randevu bilgisi için kliniğimizle iletişime geçilebilir.